TROMBOZ
NƏDİR?
NƏDİR?
Tromboz nədir — damarların daxilində qan laxtalarının yaranması, onun riskləri, simptomları və müalicə üsulları barədə geniş izah.
Tromboz Nədir? Damarların İçində Qan Laxtalarının Formalaşması və Risk Faktorları
Tromboz nədir sualına cavab olaraq, bu, damarların daxilində qan laxtalarının (trombların) meydana gəlməsi ilə xarakterizə olunan ciddi və həyati təhlükə daşıyan xəstəlikdir. Normal şərtlərdə qan damarlar içərisində maye kimi axır və bədənin müxtəlif orqanlarına oksigen və qida maddələri daşıyır. Lakin bəzi səbəblərə görə damarların içində qan laxtaları formalaşa bilər ki, bu da qan dövranını əngəlləyir, damarların tutulmasına yol açır və nəticədə orqanların qan təminatı azalır. Xəstəlik vaxtında müəyyən olunmayıb müalicə edilməzsə, ağır fəsadlarla, hətta ölüm təhlükəsi ilə nəticələnə bilər. Tromboz müxtəlif damar sistemlərinin fərqli hissələrində əmələ gəlir və fərqli simptomlarla yanaşı ciddi təhlükələr yaradır.
Arteriya və venaların zədələnməsi zamanı qan laxtalanma mexanizmi işə düşür. Trombositlər və fibrin həmin zədələnmiş bölgədə toplanaraq qan laxtasının yaranmasına səbəb olur. Bu proses bədənin özünü müdafiə etmə reaksiyası olsa da, patologiya şəklində damar mənfəzini bağlayaraq qan dövranının dayanmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə ayaq damarlarında trombozun inkişafı varikoz xəstəliyi və digər qan dövranı problemləri ilə bağlı riskləri artırır.
Tromboz nədir sualına cavab olaraq, bu, damarların daxilində qan laxtalarının (trombların) meydana gəlməsi ilə xarakterizə olunan ciddi və həyati təhlükə daşıyan xəstəlikdir. Normal şərtlərdə qan damarlar içərisində maye kimi axır və bədənin müxtəlif orqanlarına oksigen və qida maddələri daşıyır. Lakin bəzi səbəblərə görə damarların içində qan laxtaları formalaşa bilər ki, bu da qan dövranını əngəlləyir, damarların tutulmasına yol açır və nəticədə orqanların qan təminatı azalır. Xəstəlik vaxtında müəyyən olunmayıb müalicə edilməzsə, ağır fəsadlarla, hətta ölüm təhlükəsi ilə nəticələnə bilər. Tromboz müxtəlif damar sistemlərinin fərqli hissələrində əmələ gəlir və fərqli simptomlarla yanaşı ciddi təhlükələr yaradır.
Arteriya və venaların zədələnməsi zamanı qan laxtalanma mexanizmi işə düşür. Trombositlər və fibrin həmin zədələnmiş bölgədə toplanaraq qan laxtasının yaranmasına səbəb olur. Bu proses bədənin özünü müdafiə etmə reaksiyası olsa da, patologiya şəklində damar mənfəzini bağlayaraq qan dövranının dayanmasına gətirib çıxarır. Xüsusilə ayaq damarlarında trombozun inkişafı varikoz xəstəliyi və digər qan dövranı problemləri ilə bağlı riskləri artırır.
Trombozun Orqanizmə Təsiri və Ağırlaşmalar
Tromboz orqanizmə böyük təsir göstərir. Damarların içində yaranan qan laxtası qan axınının qarşısını kəsərək toxumalara oksigen və qida çatdırılmasını məhdudlaşdırır. Məsələn, damar mənfəzinin 75%-nin tromb ilə tutulması qan dövranını ciddi şəkildə pozur, toxumalarda oksigen çatışmazlığı (hipoksiya) yaranır. Uzun müddətli hipoksiya toxuma nekrozuna gətirib çıxara bilər ki, bu da həyati təhlükə daşıyır.
Daha ağır hallarda, tromb damar mənfəzinin 90%-dən çoxunu tutarsa, toxuma tamamilə oksigensiz qalır, nəticədə infarkt və nekroz yaranır. Trombozun ən ciddi komplikasiyası ağciyər arteriyasının tromboemboliyasıdır, bu, ani tənəffüs çatışmazlığı və ölüm riski yaradır. Buna görə də, trombozun vaxtında diaqnozu və müalicəsi həyati əhəmiyyət kəsb edir. Əgər tromboz beyin damarlarında baş verərsə, insult kimi ağır fəsadlar əmələ gəlir.
Tromboz orqanizmə böyük təsir göstərir. Damarların içində yaranan qan laxtası qan axınının qarşısını kəsərək toxumalara oksigen və qida çatdırılmasını məhdudlaşdırır. Məsələn, damar mənfəzinin 75%-nin tromb ilə tutulması qan dövranını ciddi şəkildə pozur, toxumalarda oksigen çatışmazlığı (hipoksiya) yaranır. Uzun müddətli hipoksiya toxuma nekrozuna gətirib çıxara bilər ki, bu da həyati təhlükə daşıyır.
Daha ağır hallarda, tromb damar mənfəzinin 90%-dən çoxunu tutarsa, toxuma tamamilə oksigensiz qalır, nəticədə infarkt və nekroz yaranır. Trombozun ən ciddi komplikasiyası ağciyər arteriyasının tromboemboliyasıdır, bu, ani tənəffüs çatışmazlığı və ölüm riski yaradır. Buna görə də, trombozun vaxtında diaqnozu və müalicəsi həyati əhəmiyyət kəsb edir. Əgər tromboz beyin damarlarında baş verərsə, insult kimi ağır fəsadlar əmələ gəlir.
Trombozun Yaranma Səbəbləri: Virxov Triadası və Digər Faktorlar
Tromboz nədir sualına tam cavab vermək üçün yaranma səbəblərini başa düşmək vacibdir. Tibbdə trombozun əsas səbəbləri Virxov triadası kimi tanınır. Bu triada üç əsas amildən ibarətdir: qan laxtalanmasının artması (hiperkoaqulyasiya), damar divarının zədələnməsi və qan axınının pozulması.
Hiperkoaqulyasiya vəziyyəti genetik meyllər və bəzi xəstəliklər nəticəsində meydana gələ bilər. Məsələn, autoimmun və iltihabi xəstəliklər qan laxtalanmasını gücləndirir. Damar divarının zədələnməsi travma, cərrahi əməliyyat və infeksiya səbəbindən baş verir. Qan axınının ləngiməsi isə uzunmüddətli oturaq həyat tərzi, ürək çatışmazlığı və digər vaskulyar xəstəliklər səbəbindən olur.
Tromboz nədir sualına tam cavab vermək üçün yaranma səbəblərini başa düşmək vacibdir. Tibbdə trombozun əsas səbəbləri Virxov triadası kimi tanınır. Bu triada üç əsas amildən ibarətdir: qan laxtalanmasının artması (hiperkoaqulyasiya), damar divarının zədələnməsi və qan axınının pozulması.
Hiperkoaqulyasiya vəziyyəti genetik meyllər və bəzi xəstəliklər nəticəsində meydana gələ bilər. Məsələn, autoimmun və iltihabi xəstəliklər qan laxtalanmasını gücləndirir. Damar divarının zədələnməsi travma, cərrahi əməliyyat və infeksiya səbəbindən baş verir. Qan axınının ləngiməsi isə uzunmüddətli oturaq həyat tərzi, ürək çatışmazlığı və digər vaskulyar xəstəliklər səbəbindən olur.
Bundan əlavə, yaşın artması, piylənmə, siqaret çəkmək, hormonal preparatların qəbulu və hamiləlik tromboz riskini yüksəldir. Xüsusilə varikoz damarlarının mövcudluğu qan durğunluğunu və damar divarının zədələnməsini artıraraq tromb yaranmasına şərait yaradır.
Trombozun Növləri və Klinik SimptomlarıTromboz əsasən iki növə ayrılır: venoz və arterial tromboz. Hər biri öz içində müxtəlif alt tiplərə bölünür və fərqli orqanlarda özünü göstərir.
Venoz tromboz daha çox dərin venalarda, xüsusilə ayaq damarlarında (məsələn, bud venasında) müşahidə olunur. Bu halda ağrı, şişkinlik və dəri rənginin dəyişməsi kimi əlamətlər görünür. Dərin venaların trombozu müalicə olunmazsa, tromb qoparaq ağciyər arteriyasına keçə bilər və həyati təhlükəli tromboemboliyaya səbəb ola bilər.
Qapı venasının trombozu qaraciyər qan dövranını pozur, böyrək venasının trombozu isə böyrək funksiyalarına mənfi təsir göstərir. Arterial tromboz isə aterosklerozla əlaqədar ürək, beyin və digər həyati orqanların damarlarını tıxayır, nəticədə infarkt və insult kimi ağır fəsadlar əmələ gəlir.
Trombozun Növləri və Klinik SimptomlarıTromboz əsasən iki növə ayrılır: venoz və arterial tromboz. Hər biri öz içində müxtəlif alt tiplərə bölünür və fərqli orqanlarda özünü göstərir.
Venoz tromboz daha çox dərin venalarda, xüsusilə ayaq damarlarında (məsələn, bud venasında) müşahidə olunur. Bu halda ağrı, şişkinlik və dəri rənginin dəyişməsi kimi əlamətlər görünür. Dərin venaların trombozu müalicə olunmazsa, tromb qoparaq ağciyər arteriyasına keçə bilər və həyati təhlükəli tromboemboliyaya səbəb ola bilər.
Qapı venasının trombozu qaraciyər qan dövranını pozur, böyrək venasının trombozu isə böyrək funksiyalarına mənfi təsir göstərir. Arterial tromboz isə aterosklerozla əlaqədar ürək, beyin və digər həyati orqanların damarlarını tıxayır, nəticədə infarkt və insult kimi ağır fəsadlar əmələ gəlir.
Trombozun Fəsadları: Emboliya və İnfeksiya Təhlükəsi
Tromboz zamanı yaranan laxtalar bəzən damar divarından ayrılaraq qanla sərbəst şəkildə hərəkət edir. Bu proses emboliya adlanır və embolun yaratdığı ən böyük problem həyati orqanların qan təminatının kəsilməsidir. Emboliya əsasən ürək, ağciyər və beyin damarlarında baş verir və ani tənəffüs çatışmazlığı, insult və ya infarktla nəticələnə bilər.
Əgər tromb bakterial infeksiya ilə yoluxarsa, bu infeksiya trombu dağıdaraq qanla yayılır və septik emboliya kimi ağır fəsadlara səbəb olur. Bundan əlavə, emboliya metastatik abseslərin yaranmasına gətirib çıxara bilər ki, bu da xüsusi müalicə tələb edir.
Tromboz zamanı yaranan laxtalar bəzən damar divarından ayrılaraq qanla sərbəst şəkildə hərəkət edir. Bu proses emboliya adlanır və embolun yaratdığı ən böyük problem həyati orqanların qan təminatının kəsilməsidir. Emboliya əsasən ürək, ağciyər və beyin damarlarında baş verir və ani tənəffüs çatışmazlığı, insult və ya infarktla nəticələnə bilər.
Əgər tromb bakterial infeksiya ilə yoluxarsa, bu infeksiya trombu dağıdaraq qanla yayılır və septik emboliya kimi ağır fəsadlara səbəb olur. Bundan əlavə, emboliya metastatik abseslərin yaranmasına gətirib çıxara bilər ki, bu da xüsusi müalicə tələb edir.
Trombozun Diaqnostikası və Test Metodları
Trombozun düzgün diaqnozu üçün laborator və instrumental metodlardan istifadə olunur. Qanın laxtalanma xüsusiyyətlərinin təhlili tromboz riskinin və mövcud xəstəliyin müəyyən olunmasında önəmlidir. Tromboelastoqrafiya, trombin generasiya testi, trombodinamika, aktivləşmiş hissəvi tromboplastin müddəti və protrombin testi kimi analizlər trombozun diaqnostikasına kömək edir.
Diaqnostika zamanı həmçinin damar ultrasəsi, Doppler müayinələri və digər görüntüləmə üsulları tətbiq edilir ki, damarların vəziyyəti və trombun ölçüsü müəyyənləşdirilsin.
Trombozun düzgün diaqnozu üçün laborator və instrumental metodlardan istifadə olunur. Qanın laxtalanma xüsusiyyətlərinin təhlili tromboz riskinin və mövcud xəstəliyin müəyyən olunmasında önəmlidir. Tromboelastoqrafiya, trombin generasiya testi, trombodinamika, aktivləşmiş hissəvi tromboplastin müddəti və protrombin testi kimi analizlər trombozun diaqnostikasına kömək edir.
Diaqnostika zamanı həmçinin damar ultrasəsi, Doppler müayinələri və digər görüntüləmə üsulları tətbiq edilir ki, damarların vəziyyəti və trombun ölçüsü müəyyənləşdirilsin.
Trombozun Müalicəsi: Ən Effektiv Yollar
Trombozun müalicəsi xəstəliyin gedişi və fəsadlarından asılı olaraq fərqli yanaşmalar tələb edir. Təcili mərhələdə antikoaqulyant və antiaqreqant dərmanlar, trombolitik terapiya tətbiq edilir. Ağır hallarda endovaskulyar cərrahi müdaxilələr aparılır ki, qan dövranı bərpa olunsun və xəstənin həyatı qorunsun.
Terapevtik mərhələdə xəstənin pəhrizinə diqqət yetirilməsi, xolesterinin azaldılması üçün statinlər və lipid düşürücü dərmanlar təyin olunur. Nikotin turşusu və fibratlar da tromboz riskinin azaldılmasına kömək edir. Uzunmüddətli antikoaqulyant terapiya trombun yenidən yaranmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.
Trombozdan Qorunma Yolları
Trombozun qarşısını almaq üçün risk faktorlarının azaldılması mühümdür. Uzun müddət yataq rejimində qalan və əməliyyat olunan xəstələrdə tromboz riski artır. Onlara damar sıxıcı corablar, aşağı molekullu heparinlər və baldırın mexaniki kompressiyası məsləhət görülür.
Həyat tərzində mütəmadi fiziki aktivlik, sağlam qidalanma, siqaret və spirtli içkilərdən uzaq durmaq, artıq çəkidən qorunmaq tromboz riskini azaldır. Varikoz damarları olan şəxslər müntəzəm olaraq həkim-fleboloqa müraciət etməli və onun tövsiyələrinə əməl etməlidirlər.
Trombozun müalicəsi xəstəliyin gedişi və fəsadlarından asılı olaraq fərqli yanaşmalar tələb edir. Təcili mərhələdə antikoaqulyant və antiaqreqant dərmanlar, trombolitik terapiya tətbiq edilir. Ağır hallarda endovaskulyar cərrahi müdaxilələr aparılır ki, qan dövranı bərpa olunsun və xəstənin həyatı qorunsun.
Terapevtik mərhələdə xəstənin pəhrizinə diqqət yetirilməsi, xolesterinin azaldılması üçün statinlər və lipid düşürücü dərmanlar təyin olunur. Nikotin turşusu və fibratlar da tromboz riskinin azaldılmasına kömək edir. Uzunmüddətli antikoaqulyant terapiya trombun yenidən yaranmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.
Trombozdan Qorunma Yolları
Trombozun qarşısını almaq üçün risk faktorlarının azaldılması mühümdür. Uzun müddət yataq rejimində qalan və əməliyyat olunan xəstələrdə tromboz riski artır. Onlara damar sıxıcı corablar, aşağı molekullu heparinlər və baldırın mexaniki kompressiyası məsləhət görülür.
Həyat tərzində mütəmadi fiziki aktivlik, sağlam qidalanma, siqaret və spirtli içkilərdən uzaq durmaq, artıq çəkidən qorunmaq tromboz riskini azaldır. Varikoz damarları olan şəxslər müntəzəm olaraq həkim-fleboloqa müraciət etməli və onun tövsiyələrinə əməl etməlidirlər.