TROMBOZ NEDİR
Tromboz – damar daxilində qan laxtalanması ilə müşayiət olunan, vaxtında müdaxilə edilməzsə, həyati təhlükə yaradan bir damar xəstəliyidir.
Tromboz nədir və onun sağlamlığa təsiri
İnsan sağlamlığını təhdid edən ciddi xəstəliklərdən biri olan tromboz, qan damarlarının daxilində laxta (tromb) əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu proses damar sistemində qan axınının qarşısını alaraq toxumaların oksigen və qida maddələri ilə təminatını zəiflədir. Tromboz bədənin təbii müdafiə sistemi pozulduqda və ya müəyyən risk faktorlarının təsiri ilə inkişaf edir. Əgər yaranan laxta qanın normal dövranını əngəlləyərsə, bu, həyati vacib orqanlara ciddi ziyan vura bilər.
Qan damarlarında normal şəraitdə qan maye vəziyyətdə olur və fasiləsiz dövr edir. Lakin müəyyən hallarda, məsələn, uzun müddət hərəkətsizlik, travma, genetik meyillilik və ya bəzi xəstəliklər fonunda, damarın daxilində tromb yaranır. Bu tromb qoparaq qanla hərəkət edə və başqa orqanların damarlarını tıxaya bilər. Nəticədə isə ağciyər emboliyası, ürək infarktı və ya beyin insultu kimi həyati təhlükəli hallar baş verir.
İnsan sağlamlığını təhdid edən ciddi xəstəliklərdən biri olan tromboz, qan damarlarının daxilində laxta (tromb) əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Bu proses damar sistemində qan axınının qarşısını alaraq toxumaların oksigen və qida maddələri ilə təminatını zəiflədir. Tromboz bədənin təbii müdafiə sistemi pozulduqda və ya müəyyən risk faktorlarının təsiri ilə inkişaf edir. Əgər yaranan laxta qanın normal dövranını əngəlləyərsə, bu, həyati vacib orqanlara ciddi ziyan vura bilər.
Qan damarlarında normal şəraitdə qan maye vəziyyətdə olur və fasiləsiz dövr edir. Lakin müəyyən hallarda, məsələn, uzun müddət hərəkətsizlik, travma, genetik meyillilik və ya bəzi xəstəliklər fonunda, damarın daxilində tromb yaranır. Bu tromb qoparaq qanla hərəkət edə və başqa orqanların damarlarını tıxaya bilər. Nəticədə isə ağciyər emboliyası, ürək infarktı və ya beyin insultu kimi həyati təhlükəli hallar baş verir.
Trombozun əsas səbəbləri və risk faktorları
Trombozun patogenezini izah etmək üçün tibb sahəsində geniş tanınan "Virxov triadası" anlayışından istifadə olunur. Bu triada trombozun üç əsas mexanizmini özündə birləşdirir:
Trombozun patogenezini izah etmək üçün tibb sahəsində geniş tanınan "Virxov triadası" anlayışından istifadə olunur. Bu triada trombozun üç əsas mexanizmini özündə birləşdirir:
- Qan axınının yavaşlaması – xüsusilə uzunmüddətli oturaq həyat tərzi, əməliyyatlardan sonra yataq rejimi və immobilizasiya halları zamanı baş verir.
- Damar divarının zədələnməsi – travmalar, cərrahi müdaxilələr, infeksiyalar və xroniki damar xəstəlikləri nəticəsində yaranır.
- Qanın laxtalanma meylinin artması – genetik xəstəliklər, hormonal dərmanlar, hamiləlik və onkoloji xəstəliklər fonunda müşahidə olunur.
Əlavə risk faktorlarına artıq çəki, siqaret çəkmə, yaşlanma, hamiləlik, hormonal kontraseptivlər və varikoz damarlar daxildir. Xüsusilə ayaqlarda varikoz damar genişlənməsi trombozun yaranma ehtimalını artırır, çünki bu zaman qanın durğunluğu və damar divarında zədələnmə riski yüksəlir.
Trombozun simptomları və klinik formaları
Trombozun klinik əlamətləri onun yerləşdiyi nahiyədən asılı olaraq dəyişir. Dərin venalarda (xüsusilə aşağı ətraflarda) yaranan tromboz zamanı aşağıdakı simptomlar müşahidə oluna bilər:
Trombozun klinik əlamətləri onun yerləşdiyi nahiyədən asılı olaraq dəyişir. Dərin venalarda (xüsusilə aşağı ətraflarda) yaranan tromboz zamanı aşağıdakı simptomlar müşahidə oluna bilər:
- Ayaqda ağırlıq və ağrı hissi
- Dərinin rəngində göyərmə və ya qızartı
- Ətraflarda şişkinlik
- İsti və sərt toxunuşlu damarlar
Trombozun diaqnostika metodları
Trombozun dəqiq təyini üçün müxtəlif laborator və instrumental müayinələr aparılır. Ən çox istifadə edilən test və müayinələr:
Trombozun dəqiq təyini üçün müxtəlif laborator və instrumental müayinələr aparılır. Ən çox istifadə edilən test və müayinələr:
- D-dimer testi – qanda laxtalanma məhsullarını ölçür
- Ultrasəs Doppler müayinəsi – damar daxilindəki qan axınını və trombun mövcudluğunu göstərir
- KT və MRT anqioqrafiya – damarların görüntülənməsi üçün müasir metodlardır
- Koquloqramma – qanın laxtalanma dərəcəsini təyin edir
Müalicə üsulları və profilaktik tədbirlər
Trombozun müalicəsi mərhələlərə görə dəyişir. Kəskin dövrdə trombolitik dərmanlar vasitəsilə mövcud trombun həll edilməsi və qan dövranının bərpası əsas hədəfdir. Paralel olaraq antikoaqulyant preparatlar (məsələn, heparin, varfarin) ilə qanın laxtalanması nəzarətdə saxlanılır. Xroniki hallarda isə uzunmüddətli müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri tələb olunur.
Profilaktika məqsədilə həkimlər aşağıdakıları tövsiyə edirlər:
Xüsusilə əməliyyatdan sonra yataq rejimində olan şəxslər üçün profilaktik tədbirlər həyati əhəmiyyət kəsb edir. Belə xəstələrə aşağı molekullu heparinlər və ya kompressiya vasitələri təyin olunmalıdır.
Trombozun ağırlaşmaları və təhlükəli nəticələri
Əgər tromboz vaxtında aşkarlanmaz və müalicə edilməzsə, onun fəsadları olduqca ciddi ola bilər. Trombun qoparaq qan dövranı ilə hərəkət etməsi və həyati vacib orqanların damarlarını tıxaması “embolizm” adlanır. Embolizm halında xəstədə ani tənəffüs dayanması, infarkt və ya insult riski artır. Septik emboliyalar isə infeksiyanın yayılmasına və orqanizmdə irinli abseslərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Nəticə
Göründüyü kimi, tromboz nədir sualının cavabı təkcə damar daxilində laxtalanma ilə məhdudlaşmır. Bu xəstəlik geniş spektrli səbəblərə və nəticələrə malik olub, düzgün diaqnostika və vaxtında müalicə ilə nəzarət altına alınmalıdır. Hər bir insan profilaktik tədbirlərə diqqət etməklə bu təhlükəli vəziyyətin qarşısını ala bilər.
Trombozun müalicəsi mərhələlərə görə dəyişir. Kəskin dövrdə trombolitik dərmanlar vasitəsilə mövcud trombun həll edilməsi və qan dövranının bərpası əsas hədəfdir. Paralel olaraq antikoaqulyant preparatlar (məsələn, heparin, varfarin) ilə qanın laxtalanması nəzarətdə saxlanılır. Xroniki hallarda isə uzunmüddətli müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri tələb olunur.
Profilaktika məqsədilə həkimlər aşağıdakıları tövsiyə edirlər:
- Hərəkətli həyat tərzi sürmək və oturaq fəaliyyətdən uzaq durmaq
- Artıq çəkiyə nəzarət etmək
- Siqareti tərgitmək və alkoqoldan uzaq durmaq
- Damar sağlamlığını qorumaq üçün həkim nəzarətində olmaq
- Cərrahi əməliyyatlardan sonra elastik corablardan istifadə etmək
Xüsusilə əməliyyatdan sonra yataq rejimində olan şəxslər üçün profilaktik tədbirlər həyati əhəmiyyət kəsb edir. Belə xəstələrə aşağı molekullu heparinlər və ya kompressiya vasitələri təyin olunmalıdır.
Trombozun ağırlaşmaları və təhlükəli nəticələri
Əgər tromboz vaxtında aşkarlanmaz və müalicə edilməzsə, onun fəsadları olduqca ciddi ola bilər. Trombun qoparaq qan dövranı ilə hərəkət etməsi və həyati vacib orqanların damarlarını tıxaması “embolizm” adlanır. Embolizm halında xəstədə ani tənəffüs dayanması, infarkt və ya insult riski artır. Septik emboliyalar isə infeksiyanın yayılmasına və orqanizmdə irinli abseslərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Nəticə
Göründüyü kimi, tromboz nədir sualının cavabı təkcə damar daxilində laxtalanma ilə məhdudlaşmır. Bu xəstəlik geniş spektrli səbəblərə və nəticələrə malik olub, düzgün diaqnostika və vaxtında müalicə ilə nəzarət altına alınmalıdır. Hər bir insan profilaktik tədbirlərə diqqət etməklə bu təhlükəli vəziyyətin qarşısını ala bilər.
DİGƏR MÖVZULAR